Stj. Av. Asiye Karademir
İhtiyati haciz, alacaklının bir para alacağının zamanında ödenmesini güvence altına almak için, mahkeme kararı ile borçlunun mallarına önceden geçici olarak el konulmasıdır. (1)
İhtiyati haciz geçici hukuki himaye tedbiri olup İİK md. 257 ve devamında düzenlenmiştir. Ödeme emri gönderilerek icra takibine geçilmesi halinde, kötü niyetli borçlunun mal kaçırma ihtimali bulunmaktadır. Bu sebeple de alacağı kambiyo senedi (poliçe, çek), fatura, sözleşme gibi belgeye bağlı olan alacaklının, kötü niyetli borçlulara karşı bu yola başvurma imkânı vardır.
İhtiyati haciz kurumu uzun sürebilecek dava ve icra takiplerinin olumsuz neticelerinden alacaklıyı korur ve haklı çıkması halinde alacağına kavuşma imkânı sunar. (2)
İhtiyati haciz kural olarak vadesi gelmiş borçların yanında, şartların oluşması halinde vadesi gelmemiş borçlardan dolayı da istenebilir.
VADESİ GELMİŞ BORÇLARDA İHTİYATİ HACİZ
Rehinle temin edilmemiş ve vadesi gelmiş bir para borcunun alacaklısı, borçlunun taşınır ve taşınmaz mallarını ya da 3. Kişilerdeki alacaklarını ihtiyaten haczedebilir.
Alacak bir sözleşmeden doğuyorsa ve borcun vadesi sözleşmede kararlaştırılmışsa, bu vadenin geçmesiyle ve diğer şartların gerçekleşmesiyle ihtiyati haciz istenebilir.
Bir ödeme aracı olan çekte vade yoktur, görüldüğünde ödenir. (TTK md. 795, ÇekK md. 3/1) Çeke vade yazılsa bile çek geçersiz olmaz, vadeye dair kayıt yazılmamış sayılır. Ancak ÇekK md. 3/2 hükmü ile 31/12/2017 tarihine kadar ileri tarihli çek düzenlemesi geçerli olduğundan TTK md. 795/1 hükmü bu tarihe kadar askıdadır, vadesi gelmeden ihtiyati haciz istenemez. (3)
Banka kredilerinde hesap kesimiyle kredi muaccel hale gelir ve ihtiyati haciz istenebilir. Senette ise istisnalar olmakla birlikte vade geldiğinde ihtiyati haciz istenebilir.
VADESİ GELMEMİŞ BORÇLARDA İHTİYATİ HACİZ
Vadesi gelmemiş para borçlarında aşağıdaki hallerin olması durumunda ihtiyati haciz istenebilir:
1-Borçlunun belli bir yerleşim yeri yoksa,
2-Borçlu taahhütlerinden kurtulmak amacıyla mallarını gizlemeye, kaçırmaya veya kendisi kaçmaya hazırlanır yahut kaçar ya da bu maksatla alacaklının haklarını ihlal eden hileli işlemlerde bulunursa. (Borçlunun bu amaçlarla mallarını düşük bedelle 3. Kişilere satması, rehin veya haciz koydurma örnek gösterilebilir.)
Sayılan iki halden birinin mevcut olması durumunda buna dayanılarak alınan ihtiyati haciz kararı muaccel olmayan borcu muaccel hale getirir.
Muacceliyet sadece borçlu bakımından geçerlidir, kefil ve garanti verenler açısından geçerli değildir.
İHTİYATİ HACİZ KARARI VE UYGULANMASI
İhtiyati hacze İİK md. 50 ve md. 258 gereği yetkili mahkeme karar verir. İhtiyati haciz sebeplerinin varlığı hususunda mahkemeye kanaat verecek deliller olmalıdır. (Gerçeğe benzerlik karinesi)
Mahkeme ihtiyati haciz isteyenin alacağının rehinle temin edilmemiş ve muaccel olduğu kanısına varırsa borçlunun mallarına ihtiyati haciz koyar. Aksi takdirde ihtiyati haciz talebini reddeder.
İhtiyati haciz talebinin reddi halinde temyiz yoluna başvurulabilir.
İhtiyati haciz isteyen alacaklı, hacizde haksız çıktığı takdirde borçlunun uğrayacağı zararlardan mesul olduğundan bununla ilgili mahkeme tarafından takdir edilecek teminatı vermeye mecburdur.
İhtiyati haczin haksız olması durumunda kusursuz sorumluluk söz konusudur.
İHTİYATİ HACZE DAİR DİĞER HUSUSLAR
Alacaklı ihtiyati haciz için takdir edilen teminatı vezneye yatırmadıkça karar kendisine verilemez.
İhtiyati haciz kararının verildiği tarihten itibaren 10 gün içinde kararı veren mahkemenin yargı çevresindeki icra dairesinden infazı istenmelidir. Aksi takdirde ihtiyati haciz kendiliğinden kalkar.
Haksız ihtiyati haciz nedeniyle manevi tazminat istenebilir.
Haksız ihtiyati haciz isteyen alacaklı, borçlunun ve 3. kişilerin bu yüzden uğrayacakları bütün zararlardan sorumludur.
(1)KURU Baki, İcra İflas Hukuk, İstanbul 2006, syf 880
(2)MUSUL Timuçin, İcra İflas Hukuku, İstanbul 2005, syf 843
(3)PULAŞLI Hasan, Kıymetli Evrak Hukukunun Esasları, Ankara 2013, syf 295