Cezai Şart, borçlunun borcu hiç veya gereği gibi ifa etmemesi halinde önceden kararlaştırılmış bir edada bulunmayı alacaklıya karşı taahhüt etmesidir.
Sözleşme serbest isi gereği taraflar sözleşmelere genel olarak istedikleri gibi cezai şart koyabilmektedirler.
Ancak iş hukukunda durum son derece farklıdır. İş sözleşmelerinde, iş hukuku mevzuatında cezai şart konusunun düzenlenmemesi ve çalışanın işveren karşısından zayıf durumda olduğu, işverenin istediği şartı sözleşmeye koyarak işçiye kabul ettirebileceği gerçeğinden hareketle, cezai şartın koşulları ve unsurları uygulamada sınırlandırılmıştır.
İş Kanunda cezai şarta ilişkin doğrudan bir düzenleme olmasa da, Borçlar Kanunu madde 158, 348 vd, İş Hukukun Genel İlkeleri ile bazı Yargıtay Kararları konuyla ilgilidir.
İş Hukukunun kendine özgü niteliği ve işçinin korunması ilkesi, iş sözleşmelerinde öngörülen cezai şart kayıtları bakımından, Borçlar Kanunu hükümlerinin sınırlandırılmaksızın uygulanmasının mümkün olup olmadığı tartışmalarını da beraberinde getirmiştir.
İş sözleşmelerine konulacak cezai şartın dört temel unsuru vardır. Sözleşmelere konulacak cezai şartın geçerli olması için bunlara dikkat edilmesi gerekmektedir.
1. Sözleşme, Belirli Süreli İş Sözleşmesi olmalıdır.
2. Cezai şart, taraflar arasında orantılı olmalıdır.
3. Sözleşmenin Feshi Haklı Nedene dayanmalıdır.
4. Sözleşme süresi dolmadan sona erdirilmelidir.
Belirli Süreli İş Sözleşmesinde, Sözleşmeye süresi dolmadan feshetme ile ilgili cezai şart ancak iki taraflı olarak konulabilir, tek taraflı geçerli değildir.
Çalışana verilecek eğitimin masraflarına ilişkin cezai şart konulabilir ancak verilecek meslek içi eğitimler bu kapsama girmez.
Çalışanın daha sonra işverene karşı rekabet etmesini engelleyici Rekabet Yasağına dair cezai şart sözleşmeye konulabilir.
Yargıtay tarafından cezai şarta ilişkin verilmiş karar örnekleri konuya ışık tutucudur. Buna göre:
? Cezai şart tek taraflı olup, yalnızca işçiye yükletilmiş ise ya da işçi ve işveren yararına öngörülmüş cezai şart ile ilgili düzenlemelerde denklik mevcut değilse cezai şart geçerli değildir. İşçiyi bağlamaz.
? Yargıtay tek taraflı cezai şartı bazı hallerde muteber sayıyor, bunlardan biride işverenin işçiyi belli bir süre o işe özgü özel eğitime tabi tutmasıdır.
? Davacı her ne kadar davalı işvereni ibra etmiş ise de anılan ibranamede cezai şarttan vazgeçtiğine ilişkin herhangi bir kayıt bulunmamaktadır. Diğer bir deyişle, dava konusu olan cezai şart ibranamenin kapsamına girmemektedir.
? İş Akdinde, işçinin geleceğini ekonomik hayatını tehlikeye atacak düzenlemeler getirilemez.
Cezai şart borçlusu işveren tacir de olsa, Borçlar Kanunu?nun 161/3. maddesindeki emredici hüküm uyarınca, fahiş görüldüğü taktirde cezai şarttan re?sen indirim yapılması zorunludur.
? Bir olayda, cezai şart miktarının fahiş olup olmadığı belirlenirken;
? Tarafların ekonomik durumları, özel olarak borçlunun ödeme gücü,
? Alacaklının, asıl borcun ifa edilmesi halinde elde edeceği yarar ile, cezai şartın ödenmesinin sağlayacağı yarar arasındaki makul ve adil ölçü,
? Sözleşmeye aykırı davranılması yüzünden alacaklının uğradığı zarar; borçlunun borcunu yerine getirmemek suretiyle sağladığı yarar,
? Borçlunun kusur derecesi ve borca aykırı davranışının ağırlığı,
ölçüt alınmalı ve sonuçta hak, adalet ve nesafet kurallarına uygun bir cezai şart miktarına hükmedilmelidir.
? Belirli süreli sözleşme işverence ekonomik kriz nedeniyle sona erdirilirse cezai şart talep edilemez.
EĞİTİM HARCAMALARI
? İşverenin işçisi için yaptığı eğitim harcamalarını işçiden talep edebilmesi için:
? Taraflar arasındaki iş sözleşmesinde bu yönde açık bir hüküm ve alınmış bir taahhütname bulunması,
? Eğitimin yalnızca o işyerine has olmayıp, işçinin genel anlamda mesleki bilgi ve tecrübesini arttıran nitelikte olup, aldığı eğitimden başka işyerlerinde de faydalanabilecek durumda olması
? İşverenin eğitimler için yapmış olduğu harcamaları kanıtlayabilecek durumda olması,
? İş sözleşmesinin haksız olarak işçi veya işçinin kasdi bir kusuruna dayanarak işveren tarafından feshedilmiş olması gerekir.
05
Tem '08